Çarlık Rusyası’nın ‘ya itaat ya ölüm’ hedefiyle on yıllarca sürdürdüğü savaş, 21 Mayıs 1864’te Kafkasya’nın kadim halkı Çerkeslerin anavatanları Çerkesya’dan sökülüp atılmasıyla son buldu. İnsanlık tarihine kara bir leke olarak yazılan bu sürgün ve soykırımın üzerinden 156 yıl geçti.
Halkların Demokratik Kongresi (HDK) Halklar ve İnançlar Meclisi, Çerkes Sürgün ve Soykırımının yıldönümü dolayısıyla yaptığı açıklamada, “Çarlık Rusyası dünya imparatorluğu olma yolunda Hindistan ve İstanbul’a yakın olmak için gerekeni yapıyordu. Kolonyalist İngiltere, Hindistan’daki işgalini sürdürebilmek; diğer güç Osmanlı İmparatorluğu da Kafkasya ve Balkan sınırlarının güvenliği için Çerkesleri bariyer olarak görüyordu. Sahte işbirliği vaatleri ve İngiltere için Marx’ın söylediği gibi ikiyüzlü politikalarıyla soykırıma dönüşen savaşta hepsi izleyiciydi” diye belirtildi.
Açıklamanın devamında “İnsanlık olan bitene sessiz kalmasaydı dünyanın geri kalanındaki kırımlara kalkışmak bu kadar kolay olmayacak ve yaklaşık 2 milyon Çerkes kadim topraklarından dünyanın çeşitli noktalarına kum taneleri gibi dağılmayacaktı. Halkın iç dinamikleriyle gelişimi engellenmeyecek; özgürce yaşama, kültürünü geleceğe taşıma ve insanlığın ortak kültürüne katkıda bulunma hakkı elinden alınmayacaktı” ifadeleri kullanıldı.
Çerkeslerin, sürgün edildikleri topraklarda yeniden hayata tutunduğu, yaşadıkları her yerde kimliklerini koruyup geliştirebilmek, kültürlerini ve dillerini yeniden üretebilmek için demokrasi mücadelesi saflarında yerlerini kararlılıkla aldığı vurgulanan açıklamada, 15-19 Temmuz 1997 yılında Dünya Çerkes Birliği’nin başvurusu üzerine Birleşmiş Milletler’de Temsil Edilmeyen Halklar ve Uluslar Örgütü’nün (UNPO) tarihsel önünde kararlar aldığı belirtildi.
Bu kararlar şöyle sıralandı:
■ Çerkes ulusuna soykırım yapıldığının kabulü.
■ Çerkeslere sürgün ulus statüsü verilmesi.
■ Çerkeslere hem Rusya Federasyonu ve hem de yaşadıkları ülke vatandaşlığı, yani çifte vatandaşlık hakkı verilmesi.
■ Çerkes halkına tarihsel vatanlarına dönebilme garantisi verilmesi.
Yahudi soykırımı “Holocaust”, Ermeni soykırımı “Meds Yeghern”, Süryani soykırımı “Seyfo”, Dersim soykırımı “Tertele” kelimeleri ile anılagelmektedir. Çerkesler 1864’te uğradıkları soykırımı, yok olan Ubıh dilinde bir kelimeyle “Tsitsekun” ile anmaktadır.
Günümüzde de Ortadoğu coğrafyasında ve dünyanın çeşitli yerlerinde süren savaşlar ve kıyımlar, kadim topraklarından sürülen Çerkeslerle birlikte Kürt, Arap, Türkmen, Süryani, Ezidî, Hıristiyan ve diğer farklı halklar ve inanç gruplarına sürgün ve soykırımları tekrar tekrar yaşadığının altı çizilen açıklamada, “156. yılında Çerkes soykırımının acısını bir kez daha paylaşıyor; Çerkeslerin nezdinde soykırım ve sürgüne uğrayan tüm halkları anıyor; anadili, kültürü ve inancıyla özgür, eşit ve demokratik yaşam mücadelesinde omuz omuza olduğumuzu bilmelerini istiyoruz” denildi.
İki dilde yapılan açıklamanın Adigece metninin tamamı şu şekilde sunuldu;
НАКЪЫГЪЭМ 21-Р ДИ ЗЭХУЭДЭ ГУКЪЕУЭЩ..!
21.05.2020
Урысей пащтыхьыгъуэм “е ди унафэм фыщIэтын е фIылIэн” жиІэу илъэсищэм щІигъукІэ иригъэкІуэкІа лъэпкъгъэкIуэд зауэм 1864 гъэм накъыгъэм и 21-м адыгэхэр я адэжь хэку къричри, дунейм пшахъуэм хуэдэу ирапхъыхьащ. ЦIыхугъэм и тхыдэм бжыгъэ фIыцIагъэу тратха мы хэкукъутэр, лъэпкъгъэкIуэдыр къызэрыхъурэ илъэс 156 блэкIащ.
Урысей пащтыхьыгъуэр дунейм и тепщэ хъун папщIэ, Хьиндымрэ (Индиемрэ) Истанбылрэ я гъунэгъу хъун щхьэкІэ, и Iэ къихьэ къигъэнэтэкъым. Инджылыз колонист пащтыхьыгъуэм иубыда Хьинд щІыналъэр имыутIыпщын папщIэ; Уэсмэн пащтыхьыгъуэр Кавказымрэ Балканымрэ я гъунапкъэхэр хъумэнымкIэ адыгэхэр и барьеру (елъапIэу) илъагъурт. ЩІэгъэкъуэн нэпцІрэ гъэгугъэныгъэ защІэкІэ инджылызхэр, Маркс Карл зэрыжиІам хуэдэу, гуитІщхьитІ узыщІ щІагъыбзэкІэ къришэкІыурэ, лъэпкъгъэкІуэдым еплъакІуэт.
ЦІыхуцІэ зиІэм мы къэхъукъащІэр Іуэху ящІу ирипсэлъатэмэ, и макъыр хуиІэтатэмэ, дунейм абы иужь къэхъуа зытеукIэм хыхьэныр апхуэдизу тынш хъунтэкъым, икIи мелуанитІым нэс адыгэ лэпкъым и адэжь щІыналъэр ябгынэу дунейм пшахъуэм хуэдэу хэпхъа хъунтэкъым. Абы къыдэкІуэу жылэм езым и къарукIэ хэхъуэныр зэпыунтэкъым, щхьэхуиту псэуныр, и щІэнхабзэрэ и хабзэ-зэхэтыкІэрэ тетыныр зэпыуда хъунтэкъым икIи цIыхугъэм и дарэгъу щІэнхабзэм хэлъхьапхъэ и хьэкъыр IэщІэхэ хъунтэкъым.
Зи хэкур зрагъэбгына адыгэхэр къыщыхута хамэ щIынэлъэхэм псэун щрагъэжьэжащ. Щыпсэу щІыпІэхэм я адыгагъэр хъума щыхъун папщІэ, я щІэнхабзэмрэ я анэдэлъхубзэмрэ щІэрыщІэу къаІэтыжа хъун щхьэкІэ, демократие бэнэныгъэм хыхьащ.
1997 гъэм бадзэуэгъуэ мазэм 15-19-м Дунейпсо Адыгэ Хасэм ирита лъэІу тхылъым ипкъ иткІэ, Лъэпкъ Зэкъуэтхэм я Зэгухьэныгъэмрэ (ООН) ЛIыкIуэншэ Лъэпкъхэмрэ Жылэхэмрэ я Зэгухьэныгъэм (ОННН) къащта унафэм тхыдэ и лъэныкъуэкІэ уеплъмэ, мыхьэнэшхуэ иІэщ. Унафэу къащтам
* Адыгэ лъэпкъым лъэпкъгъэкIуэд зыращІылІар ядэну,
* Адыгэхэр зи хэку зрагъэбгына лъэпкъыу ялъытэну,
* Адыгэхэр Урысейм икIи щыпсэу къэралыгъуэхэм я цIыхуу, лъэныкъуитIми хуиту щыпсэуфыну ядэну,
* Адыгэ лъэпкъыр я адэжь хэкум игъэзэжынымкIэ шэчыншэу гъэгугъэныгъэ иратыну.
и джэпсалъэщ.
Япэ дыдэри Тыркумрэ Урысей къэралыгъуэмрэ, адрей къэралыгъуэхэм нэхърэ нэхъэпэу, мы пэжыгъэхэм пщIэ хуищІынращ.
Журтхэм иращІылІа лъэпкъгъэкIуэдым “Холокост”, Ермэлыхэм я лъэпкъгъэкIуэдым “Медс Егхерн”, Суряни лъэпкъгъэкIуэдым “Сейфо”, Дерсим лъэпкъгъэкIуэдым “Тертеле” фІэщыгъэхэмкІэ еджэурэ къогъуэгурыкIуэ. Адыгэхэм 1864 гъэм къыхуихьа лъэпкъгъэкIуэдым кIуэдыжа убыхыбзэм хэт “Цыцэкун” псалъэмкIэ ягу къэгъэкIыж.
Ноби, ди жагъуэ зэрыхъущи, дунейм и щІыпІэ куэдым щекІуэкI зауэхэмрэ зытеукІэхэмрэ цІыхур зэхэзехуэн ещІ. Зи адэжь хэкур зрагъэбгына адыгэхэм хуэдэу курди, хьэрыпи, тыркумэни, суряни, езиди, чыристани я лъапсэр зэрапхъуэ, я щІыгухэм ираху, бэлыхь куэд ирагъэшэчыр…
Адыгэм и хэкур зэрибынэрэ илъэси 156-рэ щрикъум ирихьэлІэу и щхьэ кърикІуа нэщІэбжьэр иджыри зэ дигу къыдогъэкІыжыр… Адыгэхэм худэу зи хэку зрагъэбгына, зи щIыпIэр зыфIагъэкIуэда лъэпкъхэри дигу къыдогъэкIыжыр. Я анэдэлъхубзэр, я щІэнхабзэр, я фIэщхъуныгъэр хуиту, зэхуэдэу икIи демократие псэуныгъэм къыхуедджэу, дазэригъусэр ядгъэщІэну дыхуейщ.
ЖДК (Жылэхэм я Демократие Конгресс)
Жылэхэмрэ ФIэщхъуныгъэхэмрэ я Хасэ
